Κωστής Παλαμάς - Θάνατος παλληκαριού

Με το διήγημα «Θάνατος παλληκαριού», ο Παλαμάς ξεπέρασε τα μέτρα του στο είδος, διευρύνοντας τους στενούς ορίζοντες της αφηγηματικής του πεζογραφίας και δημιουργώντας στο πρόσωπο του ήρωά του έναν αντιπροσωπευτικό ελληνικό τύπο ή, πιο σωστά, μια χαρακτηριστική περίπτωση, που δένεται με τις ρίζες του ελληνισμού και βγαίνει μέσα απ' το ελληνικό περιβάλλον του καιρού του. Και δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο, ότι το διήγημα το αφιερώνει στη Χαραυγή, την «απλή και αγράμματη γυναίκα» που, σύμφωνα με τη σωστή άποψη του Ν. Βέη, συμβολίζει εδώ τη δημοτική παράδοση 4. Το υπαινίσσεται, άλλωστε, κι ο ίδιος ο ποιητής, όταν μας λέει στην αφιέρωση, πως «απ' το στόμα της» άκουσε αυτή την ιστορία και «κοίταξε να την κρατήσει όσο πιο πιστά μπορούσε, για να είναι αντίλαλος δικός της»5.

Δεν πρόκειται εδώ για λεβεντιά κι αντρειοσύνη δοσμένη στις διαστάσεις του θρύλου, αλλά προσγειωμένη μέσα στα όρια της καθημερινότητας. Ο Μήτρος, το κεντρικό πρόσωπο, πιστεύει στην ομορφιά, στην υγεία, στην παλικαριά, στην ακέρια ζωή. Οταν τη νύχτα της Μεγάλης Παρασκευής γλιστράει και σπάει άσχημα το πόδι του, δε νοιάζεται για τους πόνους και για την κακοπάθεια. Ενα μόνο τον καίει: να μη μείνει «σημειωμένος», να μη μείνει σακάτης. Αξίζει να προσέξουμε ότι, αν κι ο γιατρός τον βεβαιώνει πως θα γίνει καλά και μολονότι σηκώνεται σε τρεις μήνες και περπατάει, «αμέσως που είδε πως το πόδι του στράβωσε και δε λύγιζε κ' έστριψε το γόνατο το πονεμένο, και πως αυτός κούτσαινε περπατώντας, απελπίστηκε [...]. Εστειλε στον άνεμο το γιατρό με τα γιατροσόφια του κ' έπεσε βαριά για να πεθάνη»6.

Από δω αρχίζει ουσιαστικά η ιστορία. Γιατί ο Μήτρος ο Ρουμελιώτης δεν την καταδέχεται τη ζωή μισή· τη θέλει ολόκληρη, προκαλώντας έτσι διαρκώς τη μοίρα. Και στη συνέχεια δε θα πάψει να την προκαλεί. Θα στραφεί στους κομπογιαννίτες και στους τσαρλατάνους, θα καθήσει να του ξανασπάσουν το πόδι, δίχως να 'χει ούτε καν την υπομονή να περιμένει. Κι όταν εκείνοι θα τον αφήσουν σακατεμένο κι άχρηστο, θα καταφύγει στις μάγισσες, που αποδείχνονται λιγότερο εκμεταλλεύτριες απ' τους κομπογιαννίτες, μια και το δηλώνουν ξεκάθαρα πως δεν υπάρχει σωτηρία. Μα και την ύστατη ακόμα ώρα, όταν ξανάρχεται ο γιατρός και συμβουλεύει να τον πάνε αμέσως κιόλα στην Αθήνα και να του κόψουν το γαγγραινιασμένο πόδι, για να σώσουν τουλάχιστον τη ζωή του, εκείνος και πάλι αρνιέται κι αφήνεται να οδηγηθεί στο θάνατο.