ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ (Αρχαία Αττική Λογοτεχνία 436-338 π.Χ. )

Λίγο μεγαλύτερος από τον Πλάτωνα ο Ισοκράτης (436 π.Χ-338 π.Χ.) έζησε και έγραψε στο ίδιο πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο του Πελοποννησιακού πολέμου και την μεταβατική περίοδο από τον αποκαλούμενο χρυσό αιώνα στην περίοδο παρακμής της αθηναϊκής πόλης-κράτους. Θεωρούσε την Αθήνα, αρχαιότατη πόλη και μεγάλη και γνωστή στα πέρατα του κόσμου, σε όλους τους ανθρώπους. Αυτή δήλωνε "κατοικούμε, όχι επειδη διώξαμε άλλους για να την αρπάξουμε, ούτε την βρήκαμε μια άδεια πόλη και είπαμε να την κατοικήσουμε, ούτε από πολλά έθνη εμαζευτήκαμε στην Αθήνα. Αλλά! καλώς και γνησίως, εγίναμε από την αρχή του χρόνου, είμαστε εδώ, αυτόχθονες". Πίστευε επίσης πως την πόλην αυτή (την Αθήνα)... "μόνο εμείς οι Έλληνες δικαιούμαστε να την ονομάζουμε και μάνα και πατρίδα".

O Iσοκράτης στον Πανηγυρικό 50 προσπαθεί να ενώσει τους Ελληνες υπο τη σκέπη της Αθηναϊκής ηγεμονίας που όμως τότε, μετά την Ανταλκίδειο Ειρήνη, παρήκμαζε στρατιωτικά. Ετσι στρέφεται στο χώρο του πολιτισμου όπου η πόλη του ειχε τα πρωτεία. Ετσι η ημετέρα παίδευση είναι η Αθηναϊκή (όχι η Ελληνική γενικά αλλά συγκεκριμένα η Αθηναϊκή) και καλεί τους Ελληνες να ενωθουν υπο τη σκέπη της, κατ αυτόν, πνευματικής τους μητέρας. Για λόγους ευδαιμονίας συμβουλεύει τον Φίλιππο να πάρει την ηγεμονία των Ελλήνων, να επιβάλει μεταξύ τους ομόνοια και να εκστρατεύσει πρός την κατάκτηση της Ασία. Κάτι που φυσικά δεν έκανε τελικά ο Φίλιππος αλλά ο υιός του ο Αλέξανδρος. Οι σκέψεις του Ισοκράτη θα συνοδεύσουν το Αλέξανδρο μέχρι την Ινδία...

Ένα απο τα σημαντικότερα έργα του ήταν o "ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ". Αυτό το έργο του Ισοκράτη, σας παρουσιάσουμε εδώ στο Ελληνικό Αρχείο, σε μετάφραση του Ε. Πανέτσου (1959. Ισοκράτης. Λόγοι VI)

---

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ

ΙΣΟΚΡ 12.26–34 Ο ορθώς πεπαιδευμένος άνδρας

Στον λόγο του αυτόν, τον οποίον ξεκίνησε να γράφει σε ηλικία ενενήντα τεσσάρων ετών, ο Ισοκράτης επαινεί την Αθήνα, παρουσιάζει και υπερασπίζεται το έργο του και προβληματίζεται αναφορικά με το ιδανικό πολίτευμα. Ξεκινώντας το εκτενές προοίμιον (ΙΣΟΚΡ 12.1–40), ο ρήτορας επιχείρησε μια αποτίμηση του βίου του: αναφέρθηκε στα φυσικά του προτερήματα και ελαττώματα, που καθόρισαν και τον τρόπο ενασχόλησής του με τη ρητορική και την πολιτική, καθώς και σε όσους συκοφάντησαν κατ' επανάληψη τα έργα του και τον κατηγόρησαν ότι απέρριπτε όλες τις πνευματικές ενασχολήσεις και δημιουργήματα εκτός από τα δικά του. Και συνεχίζει:

[26] Την παιδεία λοιπόν που μας εκληροδότησαν οι πρόγονοί μας τόσο πολύ απέχω να την περιφρονώ, ώστε εγκρίνω κι' αυτήν που εισήχθη στη δική μας εποχή και εννοώ τη γεωμετρία και την αστρονομία και αυτούς που ονομάζουν εριστικούς διαλόγους, που μ' αυτούς οι μεν νεώτεροι ευχαριστούνται περισσότερο απ' ό,τι πρέπει, από τους πρεσβυτέρους όμως δεν υπάρχει ούτε ένας που να μη τους βρίσκη ανυπόφορους. [27] Εγώ όμως σ' εκείνους που θέλουν να καταγίνουν μ' αυτά, τους συνιστώ να καταβάλλουν προσπάθειες και πάντα να προσέχουν και προσθέτω, ότι, αν καμμιά άλλη ωφέλεια δεν φέρουν τα μαθήματα αυτά, ασφαλώς αποτρέπουν τουλάχιστον τους νεωτέρους από πολλές άλλες παρεκτροπές. Πράγματι στους ανθρώπους αυτής της ηλικίας έχω την ιδέα, ότι δεν μπορούν να βρεθούν μελέτες ωφελιμώτερες απ' αυτές ούτε να τους ταιριάζουν περισσότερο· [28] εις τους πρεσβυτέρους όμως και εκείνους που έγιναν πλέον άνδρες επιμένω, ότι οι σπουδές αυτές δεν ταιριάζουν. Βλέπω δηλαδή μερικούς απ' αυτούς που έχουν τελειοποιηθή εις τους κλάδους αυτούς τόσο ώστε να τους διδάσκουν και στους άλλους, ότι ούτε χρησιμοποιούν την ειδικότητα που έχουν, όταν πρέπει, και συγχρόνως στα άλλα ζητήματα της ζωής ότι είναι περισσότερο ανόητοι από τους μαθητάς των, για να μην ειπώ από τους δούλους των. [29] Την ίδια γνώμη έχω και γι' αυτούς που είναι εις θέσιν να μιλούν από το βήμα και που είναι μοναδικοί να συντάσσουν λόγους και γενικά για όλους όσοι διακρίνονται στις επιστήμες και τις τέχνες και τις άλλες φυσικές ικανότητες. Ξέρω δηλαδή, ότι κι' απ' αυτούς οι περισσότεροι ούτε και τα ιδιωτικά τους ζητήματα τα έχουν χειρισθή καλά, ούτε στις ιδιωτικές συναναστροφές είναι ανεκτοί, και ταυτοχρόνως αδιαφορούν για το τι ιδέαν έχουν γι' αυτούς οι συμπολίτες τους και έχουν ένα σωρό άλλα ελαττώματα· ώστε ούτε κι' αυτοί νομίζω, ότι έχουν τη συνήθεια περί της οποίας ομιλώ.

[30] Ποιους λοιπόν ονομάζω μορφωμένους, αφού δεν επιδοκιμάζω τις τέχνες και τις επιστήμες και τις φυσικές ικανότητες; Πρώτα πρώτα αυτούς που χειρίζονται καλά τα ζητήματα που τους παρουσιάζονται κάθε μέρα και έχουν τη νοημοσύνη να επωφελούνται των περιστάσεων και να είναι ικανοί να πετυχαίνουν τις περισσότερες φορές εκείνο που συμφέρει· [31] έπειτα εκείνους που είναι αξιοπρεπείς και δίκαιοι προς αυτούς που τους συναναστρέφονται συχνά και που ανέχονται ήρεμοι τους δυσάρεστους και οχληρούς τύπους, ενώ οι ίδιοι φέρονται προς τους φίλους των με τη μεγαλύτερη καλωσύνη και ηπιότητα. Επί πλέον εκείνους που είναι πάντοτε εγκρατείς εις τας ηδονάς, και δεν τους κατασυντρίβουν οι συμφορές, παρά τηρούν ανδρική στάση και αντάξια της φύσεως της ανθρωπίνης· [32] τέταρτον, το και σπουδαιότερο, αυτούς που δεν τους διαφθείρει της τύχης η εύνοια, που μήτε γίνονται άλλοι άνθρωποι μήτε γίνονται υπερήφανοι, αλλά παραμένουν άνθρωποι λογικοί και που δεν χαίρουν για τα αγαθά που τους έδωσε η τύχη περισσότερο παρά για τα αγαθά που απέκτησαν εξ αρχής με το φυσικό τους χαρακτήρα και την ορθοφροσύνη τους. Εκείνοι όμως που εύκολα προσαρμόζουν τον εσωτερικό τους άνθρωπο προς όλα αυτά γενικώς, αυτοί επιμένω, ότι είναι και συνετοί και τέλειοι άνδρες και ότι κατέχουν όλες τις αρετές. [33] Περί των μορφωμένων λοιπόν ανθρώπων αυτή είναι η γνώμη μου. Όσο για τα ποιήματα του Ομήρου και του Ησιόδου και των άλλων ποιητών θέλω μεν να μιλήσω, διότι φαντάζομαι, ότι μπορώ να αποστομώσω αυτούς που απαγγέλλουν τα έργα εκείνων εις το Λύκειον και λένε ανοησίες γι' αυτά, αλλά νοιώθω τον εαυτό μου να παρασύρεται έξω από τη συμμετρία που ανήκει οργανικά εις τα προοίμια. [34] Χαρακτηριστικό δε του συνετού ανθρώπου είναι όχι ν' αγαπά την ευχέρεια του λόγου, εάν κανένας είναι εις θέσιν να ειπή περισσότερα από τους άλλους για τα ίδια ζητήματα, αλλά να διαλέγη την κατάλληλη στιγμή για ζητήματα περί των οποίων ομιλεί. Κι' αυτό ακριβώς έχω καθήκον να κάνω. Περί των ποιητών λοιπόν θα τα ξαναπούμε, εκτός αν προλάβουν τα γεράματα και με γονατίσουν, ή αν δεν έχω να ειπώ τίποτε για ζητήματα σπουδαιότερα απ' αυτά.

ΙΣΟΚΡ 12.49–52 Οι Αθηναίοι ως ευεργέτες των υπόλοιπων Ελλήνων: η ναυμαχία της Σαλαμίνας

Περνώντας στο αντικείμενο της κυρίως πραγμάτευσης, ο ρήτορας ξεκίνησε τον έπαινο της Αθήνας αφηγούμενος τις ευεργεσίες της προς τους υπόλοιπους Έλληνες. Με αφετηρία τα γεγονότα μετά την καταστροφή των μυκηναϊκών ακροπόλεων, προσπάθησε να δείξει ότι, σε αντίθεση με τους Σπαρτιάτες, οι Αθηναίοι δεν ενδιαφέρθηκαν για την επέκταση της χώρας τους, αλλά για την αντιμετώπιση των βαρβάρων και την αρωγή προς τους υπόλοιπους Έλληνες. Φτάνει, έτσι, στην εποχή των περσικών πολέμων.

[49] Και όταν ύστερα από πολύν καιρό έγιναν οι Περσικοί πόλεμοι και ο τότε βασιλεύς Ξέρξης κατήρτισε στόλο από χίλιες τριακόσιες τριήρεις και στρατό πεζικό συνολικά μεν πέντε εκατομμύρια, μαχίμους δε άνδρας επτακόσιες χιλιάδες και εξεστράτευσε κατά της Ελλάδος με τόσο μεγάλες δυνάμεις, [50] οι μεν Σπαρτιάτες που ήσαν ηγεμόνες της Πελοποννήσου, στη ναυμαχία που έκρινε όλο τον πόλεμο, συνεισέφεραν δέκα τριήρεις μόνο, ενώ οι δικοί μας πρόγονοι, μόλο που ξεσπιτώθηκαν κ' εγκατέλειψαν την πόλιν τους, διότι εκείνη την εποχή δεν ήταν τειχογυρισμένη, εν τούτοις έδωσαν πλοία πολεμικά περισσότερα και δυνάμεις μεγαλύτερες από όλους τους άλλους μαζί, με τους οποίους αντιμετώπισαν τον κίνδυνο· [51] και στρατηγό εκείνοι μεν έδωσαν τον Ευρυβιάδη, που εάν αυτός ήθελε πραγματοποιήσει τα όσα εσχεδίαζε να κάμη, δεν θα υπήρχε κανένα εμπόδιο να επέλθη η καταστροφή των Ελλήνων, ενώ οι δικοί μας έδωσαν το Θεμιστοκλή, που κατά κοινήν ομολογία όλων ανεξαιρέτως υπήρξε ο αίτιος και η ναυμαχία να γίνη, όπως έπρεπε, και να γίνουν όλα τα άλλα κατορθώματα εκείνης της εποχής. [52] Και σπουδαιοτάτη περί τούτου απόδειξις είναι το γεγονός, ότι αυτοί που αντιμετώπισαν όλοι μαζί τον κίνδυνο, αφήρεσαν την αρχηγίαν από τους Λακεδαιμονίους και την παρέδωσαν στους δικούς μας. Και πράγματι τι κριτές ικανότερους και πλέον αμερόληπτους μπορεί κανένας να βάλη για τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της εποχής, παρά αυτούς που έλαβαν μέρος εις τους αγώνες εκείνους; Και ποιος θα μπορέση ν' αναφέρη ευεργεσία μεγαλύτερη απ' αυτήν που κατώρθωσε να σώση ολόκληρη την Ελλάδα;

ΙΣΟΚΡ 12.130–133 Η εγκαθίδρυση του πρώτου "δημοκρατικού" πολιτεύματος – Η θέση του ομιλητή για τα είδη των πολιτευμάτων

Ο ρήτορας συνέκρινε τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονταν προς τους συμμάχους τους κατά τα χρόνια της ηγεμονίας τους οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες, προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι πρώτοι ήταν ηπιότεροι και μετριοπαθέστεροι. Μάλιστα, υποστήριξε ότι, ενώ οι Αθηναίοι υπέταξαν κάποια μικρά και ασήμαντα νησιά, οι Σπαρτιάτες υποδούλωσαν σπουδαίες πόλεις της Πελοποννήσου, ανάμεσά τους και το Άργος, την πατρίδα του Αγαμέμνονα. Η αναφορά σε αυτόν οδήγησε τον ρήτορα σε μια εκτενή παρέκβαση–εγκώμιο του βασιλιά των Μυκηνών, πριν περάσει σε ευθεία επίθεση εναντίον των πρακτικών και των ενεργειών της Σπάρτης. Αντικείμενο πραγμάτευσης έγινε κατόπιν το πολίτευμα της Αθήνας με αφετηρία τα χρόνια της βασιλείας, οπότε δόθηκε στον ρήτορα η ευκαιρία να παραθέσει τεκμήρια της ανδρείας ενός άλλου διαπρεπούς βασιλιά, του Θησέα. Και συνεχίζει:

[130] Περί της αρετής λοιπόν του Θησέως τώρα μεν μίλησα όσο μου επετρέπετο, στο παρελθόν όμως εξέθεσα λεπτομερώς και μ' επιμέλεια όλα του τα κατορθώματα· γι' αυτούς όμως που παρέλαβαν τη διοίκηση της πόλεως, που τους την παρέδωσε εκείνος, δεν ξέρω τι εγκώμια να τους πλέξω, που να είναι αντάξια της νοοτροπίας των. Που αυτοί, μολονότι δεν είχαν πείρα από πολιτεύματα, δεν έπεσαν έξω, παρά διάλεξαν το πολίτευμα, που όλος ο κόσμος είναι σύμφωνος, ότι είναι το πλέον αμερόληπτο, το πλέον δίκαιο, το πλέον συμφέρον σε όλους γενικά και που μένουν πολύ ευχαριστημένοι όσοι το έχουν. [131] Εγκατέστησαν δηλαδή το είδος εκείνο της δημοκρατίας, όχι αυτό που δεν έχει καθωρισμένη πολιτική, και που θεωρεί ότι η ακολασία είναι ελευθερία, και το δικαίωμα να κάνη ό,τι θέλει ο καθένας, ευτυχία, παρά το πολίτευμα εκείνο που αυτά τα πράγματα τα κατακρίνει, και όπου κυβερνούν οι άριστοι· τον τύπο αυτόν του πολιτεύματος που είναι χρησιμώτατος, οι πολλοί τον συγκαταλέγουν εις τα πολιτεύματα που έχουν βάσιν την περιουσία, όχι από αμάθεια, πως δεν το ξέρουν, παρά διότι ποτέ ως τώρα αυτοί δεν ενδιαφέρθηκαν για παρόμοια ζητήματα. [132] Εγώ όμως επιμένω, ότι τρία και μόνα είδη πολιτευμάτων υπάρχουν, η ολιγαρχία, η δημοκρατία και η μοναρχία· όσοι τώρα κατοικούν σε χώρες με ένα απ' αυτά τα πολιτεύματα και συνηθίζουν να διορίζουν εις τα αξιώματα και στις άλλες θέσεις τους ικανώτατους πολίτες και που εννοούν να χειρισθούν τις υποθέσεις του κράτους άριστα και δικαιότατα, αυτοί, οιονδήποτε κι' αν είναι το πολίτευμα, έχω τη γνώμη ότι θα χειρίζωνται ορθά και τα εσωτερικά και τα εξωτερικά ζητήματα· [133] όσοι όμως χρησιμοποιούν σ' αυτές τις θέσεις τους πλέον θρασείς και κακούς ανθρώπους που για τα κρατικά συμφέροντα αδιαφορούν, ενώ είναι έτοιμοι να υποφέρουν ό,τι δήποτε, φτάνει να χρηματίζωνται οι ίδιοι, αυτών οι πόλεις είμαι βέβαιος, ότι θα κυβερνώνται με τρόπον όμοιο με την κακοήθεια των κυβερνώντων· και όσοι τέλος δεν το κάνουν αυτό, ούτε το προηγούμενο που ανέφερα, παρά όταν μεν δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν, δίνουν κατά το πλείστον τα αξιώματα στους πολιτικούς που ξέρουν και τους κολακεύουν, ενώ όταν τους πιάση ο φόβος, τότε καταφεύγουν στους καλύτερους και τους πιο μυαλωμένους, αυτοί είμαι βέβαιος θα πηγαίνουν εναλλάξ πότε προς το χειρότερο και πότε προς το καλύτερο.

ΙΣΟΚΡ 12.182–190 Η στρατιωτική ανωτερότητα της Αθήνας

Ο ρήτορας απέδωσε την ηγεμονική θέση που είχε καταλάβει κάποτε η Αθήνα στο πολίτευμά της, που για πολλούς αιώνες εξασφάλιζε την εύρυθμη λειτουργία της πόλης και την αξιοκρατία. Συνεχίζοντας τον έπαινο των προγόνων, έκανε λόγο για τις ανιδιοτελείς ευεργεσίες τους προς τους άλλους Έλληνες, για να ισχυρισθεί κατόπιν ότι, αντίθετα με τις αντιλήψεις πολλών, οι Αθηναίοι ξεπερνούσαν τους Σπαρτιάτες ακόμη και στην πολεμική αρετή. Προσπαθώντας να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του, εξιστόρησε τον τρόπο με τον οποίο κατόρθωσαν οι Σπαρτιάτες να επιβληθούν σε όσους υπέταξαν κατά την άφιξή τους στην Πελοπόννησο, στερώντας τους ηττημένους από την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους.

[182] Μίλησα κάπως διεξοδικά για τους συγγενείς τους και για τα κακουργήματα που διέπραξαν προς εκείνους, για να ρωτήσω αυτούς, που εγκρίνουν όλες γενικά τις πράξεις των Σπαρτιατών, αν τις εγκρίνουν κι' αυτές, και αν θεωρούν και τις μάχες που έκαναν προς αυτούς ευσεβείς και ηθικές. [183] Εγώ δηλαδή έχω την ιδέα, ότι υπήρξαν μεγάλες και τρομερές και αιτία για μεν τους νικημένους πολλών συμφορών, για δε τους υπερισχύσαντας πολλών παρανόμων κερδών, χάριν των οποίων βέβαια αιωνίως ευρίσκονται εις πόλεμον· όμως τους πολέμους αυτούς δεν τους θεωρώ ιερούς ούτε και εντίμους, ούτε και ταιριάζουν σ' αυτούς που θέλουν να θεωρούνται ανώτεροι άνθρωποι, δεν εννοώ την υπεροχήν εις τας τέχνας και εις πολλά άλλα, εννοώ την αρετήν που εμφυτεύεται στην ψυχή των καλών καγαθών ανθρώπων και συνοδεύεται με την ευσέβεια και τη δικαιοσύνη, περί της οποίας αρετής γίνεται όλος αυτός ο λόγος. [184] Αυτή την αρετή μερικοί την παραβλέπουν και εγκωμιάζουν αυτούς που κάνουν εγκλήματα περισσότερα απ' τους άλλους και δεν αντιλαμβάνονται, ότι μ' αυτό επιδεικνύουν τη δική τους νοοτροπία, ότι δηλαδή είναι ικανοί να επαινέσουν και κείνους ακόμα που έχουν περισσότερα απ' όσα τους αρκούν και που θα ήσαν ικανοί να τολμήσουν να σκοτώσουν τ' αδέλφια τους και τους φίλους των και τους συνεταίρους των, για να τα πάρουν και κείνων· παρόμοια δηλαδή έργα ομοιάζουν μ' αυτά που έκαμαν οι Σπαρτιάτες, που όσοι τα εγκρίνουν κατ' ανάγκην θα έχουν την ίδια γνώμη για όσα ανέφερα προ ολίγου. [185] Απορώ τώρα με μερικούς, που τις μάχες και τις νίκες που δεν βασίζονται εις το δίκαιον, αυτές δεν τις θεωρούν αισχρότερες και περισσότερο ατιμωτικές από τις ήττες που γίνονται χωρίς κακία, αφού μάλιστα ξέρουν, ότι πολλές φορές δυνάμεις μεγάλες, αλλά ανήθικες καταβάλλουν άνδρας σοβαρούς, που προτιμούν να πολεμήσουν υπέρ της πατρίδος των. [186] Αυτούς θα είναι σωστότερο να τους επαινούμε παρά τους άλλους που είναι πρόθυμοι να θυσιαστούν χάριν των ξένων και που μοιάζουν με μισθοφορικά στρατεύματα, διότι αυτά είναι έργα κακών ανθρώπων, ενώ οι αγαθοί μερικές φορές νικώνται στη μάχη από κείνους που θέλουν το άδικο, πράγμα που μπορεί να το αποδώση κανένας σε αμέλεια των θεών.

[187] Θα μπορούσα ακόμα να χρησιμοποιήσω αυτό το επιχείρημα και για τη συμφορά που έπαθαν οι Σπαρτιάτες στις Θερμοπύλες, που όλος ο κόσμος, όσοι φυσικά την άκουσαν, την επαινούν και τη θαυμάζουν περισσότερο κι' από τις μάχες και τις νίκες, όπου υπερίσχυσαν μεν των αντιπάλων, έγιναν όμως προς ανθρώπους που δεν έπρεπε· αυτές μερικοί τολμούν να τις εξυμνούν και δεν αντιλαμβάνονται, ότι δεν υπάρχει τίποτε ούτε όσιον, ούτε ένδοξον, αν δεν λέγεται και δεν εκτελήται με δικαιοσύνη. [188] Σ' αυτά οι Σπαρτιάτες ποτέ ως τώρα δεν έδωσαν σημασία, διότι σε τίποτε άλλο δεν αποβλέπουν, παρά πώς ν' αρπάζουν όσο μπορούν περισσότερα από τα ξένα. Αντιθέτως οι δικοί μας σε κανένα άλλο πράγμα δεν έδιναν περισσότερη σημασία, όσο να έχουν καλή φήμη εις τους Έλληνας, διότι είχαν την ιδέα, ότι δεν μπορεί να υπάρχη κρίσις ούτε πιο αληθινή ούτε και δικαιότερη απ' αυτήν που εκφέρεται από όλο το έθνος. [189] Ότι δε τέτοιες ιδέες είχαν, καταφαίνεται και από τον τρόπο που διοικούσαν την πόλη τους και από τα πλέον σοβαρά ζητήματα. Σε τρεις δηλαδή πολέμους, χωρίς τον Τρωϊκό, που έκαμαν οι Έλληνες προς τους βαρβάρους, σε όλους αυτούς ανέδειξαν πρώτη την πόλη τους. Ο ένας απ' αυτούς ήταν ο πόλεμος προς τον Ξέρξη, κατά τον οποίον εις όλες γενικά τις μάχες εφάνηκαν πολύ ανώτεροι από τους Λακεδαιμονίους παρά εκείνοι από τους άλλους· [190] ο δεύτερος πόλεμος ήταν για την ίδρυση των αποικιών, σ' αυτόν όμως κανείς από τους Δωριείς δεν επήγε να πολεμήση με τους άλλους, ενώ η δική μας πόλη ετέθη επί κεφαλής των πεινασμένων και των άλλων όσοι ήθελαν, και τόση μεταβολή έφερε στην κατάσταση, ώστε, ενώ άλλοτε οι βάρβαροι συνήθως κατελάμβαναν τις μεγαλύτερες Ελληνικές πόλεις, κατάφερε οι Έλληνες αυτά που πάθαιναν ως τότε, να μπορούν να τα κάνουν σε άλλους.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ